Solski Ludwik, właściwie Sosnowski Ludwik Napoleon Karol, od ok. r. 1916 niekiedy w życiu prywatnym Sosnowski-Solski, inne pseud.: Mancewicz, Nałęcz (1855–1954), aktor, reżyser, dyrektor teatru. Ur. 20 I w Gdowie koło Wieliczki, był synem Franciszka Sosnowskiego, mandatariusza sądowego, powstańca 1830 r., i Stanisławy z Lubicz-Woyciechowskich, bratem przyrodnim Kazimierza Sosnowskiego (zob.).
S. uczęszczał do gimnazjum w Tarnowie. Po przerwaniu nauki odbył praktykę handlową w Krakowie, następnie terminował w zakładzie ślusarskim i praktykował w sądzie w Niepołomicach i w Krakowie. Od r. 1871 był częstym widzem w Teatrze Krakowskim przy pl. Szczepańskim. Od jesieni 1875 statystował w tymże teatrze. Właściwym debiutem aktorskim S-ego była rola Alberta w „Synu diabła” P. Févala zagrana w Teatrze Krakowskim (dyrekcja Stanisława Koźmiana) pod pseud. Mancewicz (15 I 1876). Afisze teatralne odnotowują jeszcze cztery role z pierwszego kontaktu S-ego z Teatrem Krakowskim, m.in. rolę Kostryna w „Balladynie” J. Słowackiego (5 II 1876). W lecie t.r. wyjechał do Warszawy i występował pod pseud. Nałęcz, a następnie pod nazwiskiem Sosnowski w zespole Anastazego Trapszy w teatrze ogródkowym «Eldorado». Kolejne lata spędził na prowincji, tylko latem występował w warszawskich teatrach ogródkowych. Z zespołem Trapszy związany był do września 1877. Następnie, od października t.r. do marca 1878, występował w zespole Bolesława Kremskiego i Hipolita Wójcickiego. Od marca do maja 1878 ponownie należał do zespołu Trapszy. Od września t.r. do sierpnia 1879 związany był z trupą teatralną Józefa Puchniewskiego. We wrześniu 1879 ponownie trafił do zespołu Kremskiego i Wójcickiego i występował w nim do listopada 1880. W tym miesiącu, po odejściu z trupy Wójcickiego, zespołem kierował samodzielnie Kremski. S. pozostał u niego do stycznia 1881. Dn. 20 I t.r. zawarł w Lublinie związek małżeński z aktorką Michaliną Solską (właściwie Smola). Od lutego 1881 do października 1882 występował u Puchniewskiego. W sezonie 1882/3 należał do zespołu poznańskiego Teatru Polskiego. Tutaj zagrał kilka dużych ról w repertuarze komediowym i dramatycznym, m.in. Chlestakowa w „Rewizorze z Petersburga” N. Gogola (10 II 1883) i tytułową w „Mazepie” Słowackiego (7 IV 1883). Występował również jako aktor operowy (wykonywał głównie partie tenorowe) i operetkowy. Śpiewał m.in. partię Jontka w „Halce” S. Moniuszki (10 XII 1882). W lecie 1883 występował w warszawskim teatrze ogródkowym «Eldorado». Podczas sześciu sezonów spędzonych w teatrach wędrownych grał m.in. w: Częstochowie, Kaliszu, Lublinie, Łodzi, Łomży, Łowiczu, Ostrowie Wpol., Piotrkowie, Płocku, Siedlcach, Suwałkach. «Publiczność żądała wszelkich sztuk, od opery, tragedii i dramatu, poprzez wodewile, farsy, operetki – do specjalnych przedstawień dla dzieci. Grać trzeba było, a przynajmniej statystować, prawie w każdym spektaklu. [A ponadto] raz byłem suflerem, raz inspicjentem, rekwizytorem, to znów meblarzem czy maszynistą» – zapisał w swoich Wspomnieniach.
Nowy etap w biografii artystycznej S-ego rozpoczął się 9 IX 1883, w dniu powrotu do Teatru Krakowskiego pod dyrekcją Koźmiana (rola Grabiennikowa w „Kościuszce pod Racławicami” W. L. Anczyca). Od tego czasu używał pseud. przejętego od nazwiska żony – Solski. Powodem było ukrywanie się przed żandarmerią, poszukującą go za uchylanie się od służby w wojsku austriackim. W Krakowie pozostał do lata 1900. W pierwszym sezonie występów w teatrze Koźmiana grał głównie role epizodyczne. W sezonie 1884/5, w trakcie występów gościnnych Heleny Modrzejewskiej, zagrał Chudogębę w „Wieczorze trzech króli” W. Shakespeare’a (21 XII 1884), rolę, którą z czasem wpisał do swego stałego aktorskiego repertuaru. Od sezonu 1885/6 pracował w Teatrze Krakowskim pod dyrekcją Jakuba Gliksona. W tym okresie zagrał m.in. Ślaza w „Lilli Wenedzie” Słowackiego (5 III 1887). Podczas miesięcy wakacyjnych występował, przeważnie z aktorami Teatru Krakowskiego, w: Bochni, Częstochowie, Iwoniczu, Kielcach, Piotrkowie, Przemyślu, Radomiu, Sosnowcu, Stanisławowie, Szczawnicy, Tarnowie, Warszawie, Wieliczce, Zakopanem. W czerwcu 1891 wziął udział w występach Teatru Krakowskiego w Pradze (Národni Divadlo). Od sezonu 1893/4 grał na scenie nowo wybudowanego Teatru Miejskiego przy Pl. św. Ducha pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego. Wziął udział w wieczorze inaugurującym dzieje tej sceny (21 X 1893). Wystąpił wówczas w roli Papkina w „Zemście” A. Fredry. W następnych sezonach zagrał m.in. Sędziego Dogberry w „Wiele hałasu o nic” Shakespeare’a (18 XII 1894), Łatkę w „Dożywociu” Fredry (31 X 1895), Harpagona w „Skąpcu” Moliera (21 IV 1896), Jana, stróża domu w „Popychadle” J. Szutkiewicza (10 X 1896), Falstaffa w „Wesołych kobietach z Windsoru” Shakespeare’a (13 III 1897), tytułową rolę w „Kościuszce pod Racławicami” Anczyca (25 IX 1898).
W sezonie 1894/5 zasilił S. grono reżyserów Teatru Krakowskiego. Od sezonu 1895/6 (z krótką przerwą) pełnił obowiązki reżysera na stałe. W tej dziedzinie był najbliższym współpracownikiem Pawlikowskiego. W czerwcu 1898 wziął udział w gościnnych występach artystów krakowskiego Teatru Miejskiego w Teatrze hr. Skarbka we Lwowie. W lipcu i sierpniu t.r. występował gościnnie w warszawskim Teatrze «Wodewil» (wówczas wystąpił w tytułowej roli w prapremierze wyreżyserowanej przez siebie sztuki G. Zapolskiej „Jojne Firułkes”, 23 VII 1898). W prapremierze „Warszawianki” S. Wyspiańskiego (26 XI 1898) zagrał Starego Wiarusa. Rola ta stała się z czasem najsłynniejszą kreacją sceniczną S-ego. W sezonie 1898/9, ostatnim roku dyrekcji Pawlikowskiego, zagrał również m.in. Jerzego Boreńskiego w sztuce J. A. Kisielewskiego „W sieci” (31 I 1899), Żdżarskiego w „Dla szczęścia” S. Przybyszewskiego (18 II t.r.), Antoniego Relskiego w „Karykaturach” Kisielewskiego (8 IV t.r.), Drwala w „Zaczarowanym kole” L. Rydla (15 IV t.r.), postać tytułową w „Lelewelu” Wyspiańskiego (20 V 1899). Po przejęciu w sezonie 1899/1900 Teatru Miejskiego w Krakowie przez Józefa Kotarbińskiego występował i reżyserował w Krakowie do końca tego sezonu. Zagrał wówczas m.in. rolę tytułową w „Złotej Czaszce” (26 VIII 1899), króla Jana Kazimierza w „Mazepie” (24IX t.r.), Prezesa w „Kordianie” (25 XI 1899) i Wernyhorę w „Śnie srebrnym Salomei” Słowackiego (24 III 1900), Filipa II w „Don Carlosie” F. Schillera (12 V 1900). Po uzyskaniu rozwodu z pierwszą żoną, ożenił się 4 XI 1899 z Karoliną Florą Poświk, aktorką, która używała imienia Irena i weszła do historii teatru jako Irena Solska. Od sezonu 1900/1 związany był z Teatrem Miejskim we Lwowie (dyrekcja Pawlikowskiego). W sposób istotny poszerzył wówczas swój repertuar. Zagrał m.in. role tytułowe w „Panu Jowialskim” Fredry (27 X 1900) i „Horsztyńskim” Słowackiego (24 VI 1902). Stworzył kilka postaci w repertuarze modernistycznym: Rembowskiego w „Złotym runie” Przybyszewskiego (27 III 1901), Gospodarza w „Weselu” Wyspiańskiego (24 V t.r.), Strażnika Niezłomnego w „Skarbie” L. Staffa (19 IV 1904). Z repertuaru obcego warto odnotować Pierczychina w „Mieszczanach” M. Gorkiego (30 I 1903) i św. Antoniego w „Cudzie św. Antoniego” M. Maeterlincka (30 X t.r.). We Lwowie S. bardzo często reżyserował, wiele spektakli przygotowywał wspólnie z Pawlikowskim, powszechnie uważano go za najbliższego współpracownika dyrektora. W okresie letnim wraz z teatrem lwowskim występował w Krynicy (1903, 1904).
W marcu 1905 zgłosił S. udział w rozpisanym przez prezydenta Krakowa Juliusza Leo konkursie na dyrektora Teatru Miejskiego, rywalizując ze Stanisławem Wyspiańskim. Nie są znane szczegóły rozmowy S-ego z Wyspiańskim z 7 IV, odbytej za namową bądź namiestnika Andrzeja Potockiego, bądź prezydenta J. Lea, w sprawie wspólnego prowadzenia teatru. S. we Wspomnieniach twierdził, że koncepcji tej nie mógł przyjąć «obawiając się, że fantazje artystyczne Wyspiańskiego doprowadzą teatr do ruiny materialnej». Wobec rezygnacji Wyspiańskiego, w dniu posiedzenia Rady Miejskiej (11 V) jedynym kontrkandydatem S-ego był Aleksander Bandrowski. Na S-ego głosowało 31 radnych (byli to głównie konserwatyści skupieni wokół Lea), na Bandrowskiego 13 (radni opozycyjni). Ignacy Daszyński i Bolesław Ulanowski demonstracyjnie oddali swe głosy na Wyspiańskiego. Dn. 10 VI 1905 S. pożegnał Lwów rolą Jowialskiego. Drugą poł. tego miesiąca spędził w Kijowie, występując gościnnie wraz z teatrem lwowskim w Teatrze Borodaja. Dyrekcję krakowską w Teatrze Miejskim powierzoną mu na sześć lat zainaugurował 26 VIII przedstawieniem „Wesela” Wyspiańskiego. Był to znak porozumienia pomiędzy niedawnymi rywalami o fotel dyrektora teatru. Wyspiański, który po sporze z Kotarbińskim zabronił wystawiania swoich sztuk, zezwolił teraz Teatrowi Miejskiemu w Krakowie na wznowienia granych dotąd dramatów i prapremiery dotychczas niewystawianych utworów. Oprócz „Wesela” wznowiono „Wyzwolenie”, „Bolesława Śmiałego” i „Warszawiankę”. Przedstawiono również „Cyda” P. Corneille’a w tłumaczeniu Wyspiańskiego (26 X 1907).
S. przez cały okres swej krakowskiej dyrekcji zajmował się reżyserią. Pierwsze miesiące dyrekcji wypełnił głównie repertuar modernistyczny (m.in. „Dyktator”, „Eros i Psyche”, „Ijola” J. Żuławskiego, „Skarb” Staffa, „Warszawianka” Wyspiańskiego). W strajku powszechnym na rzecz powszechnego i równego prawa wyborczego wystąpił solidarnie z zespołem teatru. Dn. 28 XI 1905 w Teatrze Miejskim nie odbyły się żadne próby, wieczorem nie grano. W drugiej poł. sezonu S. rozszerzył swój repertuar aktorski o kilka nowych ról (m.in. Krzycki w „Ślubach” Przybyszewskiego – 17 II 1906, Karol ks. Radziwiłł w „Starościcu ukaranym” A. Nowaczyńskiego – 10 III t.r.). Po zakończeniu sezonu, w 2. poł. czerwca 1906, parokrotnie wystąpił gościnnie w Teatrze Miejskim we Lwowie. W listopadzie 1907, po śmierci Wyspiańskiego, z inicjatywy S-ego teatr krakowski w ciągu kilku dni pokazał cykl przedstawień autora „Wesela” znajdujących się w repertuarze tej sceny. W l.n. S. dał prapremiery siedmiu dramatów Wyspiańskiego, m.in. „Nocy listopadowej” (28 XI 1908), „Meleagra” (14 III t.r.), „Legionu” (28 XI 1911). Dn. 28 III 1908 wystawił „Cara Samozwańca” Nowaczyńskiego i zagrał w nim tytułową rolę. Przygotowując inscenizację sztuki Nowaczyńskiego odwiedził Moskwę i korzystając z pomocy K. Stanisławskiego zbierał materiały potrzebne do realizacji tej sztuki. W r. 1909, w roku obchodów stulecia urodzin Słowackiego, zorganizował w Teatrze Miejskim cykl przedstawień dramatów poety z repertuaru sceny krakowskiej, częściowo przygotowanych w nowych opracowaniach. Dn. 16 X t.r. Rada Miejska podjęła decyzję o nadaniu teatrowi imienia Juliusza Słowackiego. Dn. 31 XII t.r. przedstawił krakowskiej publiczności „Wielkiego Fryderyka” Nowaczyńskiego, grając rolę tytułową, która została zaliczona do jego największych kreacji scenicznych. Przygotowując tę premierę S. wyjechał do Berlina oraz miejscowości związanych z osobą bohatera sztuki i zwiedził tamtejsze archiwa i muzea. Rok później dołączył do galerii granych przez siebie władców postać cara w „Śmierci Iwana Groźnego” A. K. Tołstoja (24 IX 1910) i w „Pawle I” D. Mereżkowskiego (17 XII t.r.), którego premiera krakowska była zarazem prapremierą światową dramatu. Latem 1910 w towarzystwie Leona Schillera, Teofila Trzcińskiego i Ryszarda Ordyńskiego oglądał występy Deutsches Theater w Monachium.
Już po pierwszym sezonie S. osiągnął w prowadzeniu teatru sukces finansowy. Pozwoliło to z jednej strony skupić się artyście i Komisji Teatralnej na problemach artystycznych, z drugiej jednak zaostrzyło stosunki dyrektora z zespołem. Od r. 1906 przedmiotem konfliktu była przede wszystkim sprawa funduszu emerytalnego, którego uruchomienia domagali się pracownicy krakowskiej sceny. Stosowną decyzję Rada Miejska podjęła dopiero 17 XII 1908, zmuszona dostosować miejscowe przepisy do obowiązującego w tej dziedzinie rządowego zarządzenia. Liczne spory S-ego z zespołem wywoływała także wysokość gaż, choć już w chwili objęcia teatru zwiększył o 15–20% nie podwyższane od r. 1893 zarobki zespołu, a od r. 1908 o następne 15–20%. Ta ostatnia podwyżka była spowodowana narastającą inflacją. Pomimo tych regulacji, 15 V 1908 personel pomocniczy zażądał m.in. 20% podwyżki płac i zagroził – w razie niespełnienia postulatów – strajkiem. Ostry konflikt zakończył się zwycięstwem pracowników. Do końca pierwszej dyrekcji S-ego w każdym sezonie Komisja Teatralna musiała interweniować w sporach artystów i zespołu technicznego z dyrektorem. Związane z tym niekończące się kłopoty, problemy z uzyskaniem podwyższenia subwencji sejmowej na prowadzenie teatru (wypłacanej przez Wydz. Krajowy) skłoniły S-ego do złożenia prezydentowi Leowi pisma (7 VI) z prośbą o rozwiązanie umowy od sierpnia 1909. Komisja Teatralna uznała rozwiązanie umowy za niemożliwe i nakazała artyście prowadzić teatr jeszcze przez dwa regulaminowe lata. W czerwcu 1910 z inicjatywy krakowskich aktorów powołano Związek Artystów i Artystek Teatrów Polskich w Galicji (ZAiATP). Odtąd spory przebiegały w formach bardziej zorganizowanych. Atakowano S-ego za apodyktyczny charakter, za brak jasnych kryteriów w obsadzaniu ról w poszczególnych przedstawieniach, za to, że większość spektakli sam reżyseruje i pozwala ingerować w sprawy artystyczne dyrektorowi administracyjnemu Janowi Mikuckiemu. Zakończona w czerwcu 1911 sześcioletnia dyrekcja przyniosła zysk w wysokości 98 300 koron. Sukces finansowy S. zawdzięczał nie tylko oszczędnościom i nowym rozwiązaniom organizacyjnym wprowadzonym w teatrze, ale i pojawieniu się w Krakowie po r. 1905 nowej publiczności – inteligencji z Królestwa, która chętnie przyjeżdżała oglądać narodowy repertuar, niewystawiany w Warszawie.
W r. 1911, gdy S. ubiegał się o drugą dyrekcję, grupa aktorów interweniowała u władz krakowskich, próbując nie dopuścić do ponownego powierzenia mu kierownictwa sceny krakowskiej. Konkurs wygrał, jednak niewielką ilością głosów (uzyskał poparcie 34 radnych, jego rywal Bandrowski dostał 24 głosy). Aktorzy krakowscy zwrócili się do lwowskiej filii ZAiATP, a następnie do aktorów warszawskich, z prośbą o niepodejmowanie rozmów z S-m na temat angażu. Kłopoty S-ego zwielokrotniał fakt, że kontrakt dzierżawny, podpisany w r. 1911 na kolejne sześć lat, zawierał niekorzystne dla dyrektora nowe zobowiązania finansowe wobec miasta i zespołu. W połączeniu ze sporami z aktorami i coraz trudniejszą sytuacją ekonomiczną, a wreszcie konkurencją ze strony kinematografów, spowodowały one deficyt 11 375 koron w sezonie 1911/12 i 31 093 koron w sezonie 1912/13. Drugą dyrekcję, tak jak i pierwszą, S. rozpoczął pod znakiem Wyspiańskiego – od wznowienia „Nocy listopadowej” (26 VIII 1911). Wznowił również „Wesele”, „Warszawiankę” i wystawił „Legion” (28 XI t.r.), w którym zagrał Mickiewicza. Momentem najbardziej dramatycznym w ósmym sezonie prowadzenia przez niego teatru krakowskiego było odejście z zespołu w lecie 1912 blisko dwudziestu aktorów. Większość z nich przeszła do założonego przez Arnolda Szyfmana w Warszawie Teatru Polskiego. Dn. 31 XII 1912 poprosił S. o zwolnienie z kontraktu. Przedstawił zaświadczenie lekarskie stwierdzające, że stan zdrowia uniemożliwia mu dalsze sprawowanie funkcji. Po negocjacjach z prezydentem Leem wyraził jednak zgodę na poprowadzenie teatru do końca lipca 1913. Nowym dyrektorem Teatru im. Słowackiego został Pawlikowski, wybrany 7 IV na posiedzeniu Rady Miejskiej. W maju, po paromiesięcznych pertraktacjach, S. podpisał trzyletni kontrakt z Teatrem Rozmaitości w Warszawie. Rok 1913 zamknął, jak sam określił, «wielką epokę mojego życia, która trwała dwadzieścia lat (1893–1913), epokę najintensywniejszego rozwoju i szczytowych osiągnięć artystycznych». Uwieńczyła ją przygotowana przez S-ego prapremiera „Judasza z Kariothu” K. H. Rostworowskiego (22 II 1913). Rola Judasza uznawana była przez wielu krytyków, również przez samego aktora, za bodaj największą w długoletniej jego karierze. S. grał Judasza 297 razy przez 34 lata, po raz ostatni w r. 1948 w Poznaniu, w 94 roku życia.
S. jako dyrektor teatru krakowskiego kontynuował program repertuarowy zapoczątkowany przez Kotarbińskiego. Ważne miejsce w repertuarze zajmowała dramaturgia polskich romantyków, przede wszystkim Słowackiego. Za jego dyrekcji odbyła się prapremiera „Krakusa, księcia nieznanego” C. K. Norwida (6 VI 1908). Często wystawiano utwory należące do kanonu komedii polskiej: sztuki Fredry, a także J. Korzeniowskiego, K. Zalewskiego, J. Blizińskiego, M. Bałuckiego. Stałe miejsce w repertuarze miała popularna sztuka Anczyca „Kościuszko pod Racławicami”. S. wystawił też znaczną liczbę sztuk polskich dramaturgów współczesnych, ale na ogół byli to autorzy mający już poza sobą debiut sceniczny (Żuławski, Staff, Włodzimierz Perzyński, Bolesław Gorczyński, Przybyszewski, Nowaczyński, Lucjan Rydel i in.). Debiutowali u S-ego Rostworowski („Pod górę”, 22 I 1910) i L. H. Morstin („Lilie”, 13 IV 1912). Z dramatu obcego warto odnotować pojawienie się w repertuarze dramaturgii antycznej. Za dyrekcji S-ego odbyły się m.in. premiery „Chmur” (1 II 1907) i „Gromiwoi” (20 XI 1909) Arystofanesa oraz „Dziejów Orestesa” (19 III 1910) Ajschylosa. Często grywany był Molier (premiery aż jedenastu komedii), przede wszystkim w nowych przekładach T. Żeleńskiego-Boya. S. wprowadził do Teatru Miejskiego po dziesięć dramatów H. Ibsena i G. B. Shawa. Systematycznie zaznajamiał widzów z tekstami innych dramaturgów przełomu XIX i XX w. (G. Hauptmann, Maeterlinck, Gorki, O. Wilde, F. Wedekind). Jego zasługą było wprowadzenie na scenę do tej pory nie znanych krakowskiej publiczności: A. Czechowa („Wujaszek Wania” – 20 I 1906, „Wiśniowy sad” – 3 XI t.r., „Czajka” – 2 III t.r) i A. Strindberga („Ojciec” – 7 III 1908). Wśród wielu dokonań S-ego warto też odnotować ustanowienie w teatrze instytucji kierownika literackiego. W kształtowaniu polityki repertuarowej pomagał mu najpierw L. Rydel, następnie przez pięć sezonów Adam Grzymała-Siedlecki, a przez dwa ostatnie Konrad Rakowski. S. wprowadził do teatru Karola Frycza (współpracował z teatrem krakowskim w l. 1906–7) i Franciszka Siedleckiego (1908–9) – dwie wielkie indywidualności, które zapoczątkowały właściwe dzieje polskiej scenografii.
W czerwcu 1913, po nieco wcześniejszym niż zwykle zakończeniu sezonu dramatycznego, S. wraz z zespołem teatru krakowskiego występował gościnnie we Lwowie. Dn. 14 VII t.r. rozpoczął pracę w Warszawskich Teatrach Rządowych jako aktor i główny reżyser dramatu. Na inaugurację odnowionego Teatru Rozmaitości przygotował „Zemstę” Fredry i zagrał w niej Dyndalskiego (26 XII 1913). Reżyserował i występował głównie w znanym już z dorobku krakowskiego repertuarze (m.in. Rydel, „Z dobrego serca”, „Królewski jedynak”; Nowaczyński, „Car Samozwaniec”; Przybyszewski, „Złote runo”). Wobec zapowiedzi wojny, której wybuch groził S-emu jako obywatelowi austriackiemu deportacją w głąb Rosji, opuścił w lipcu 1914 Warszawę i wyjechał do Zakopanego. Prowadzone w tym czasie przez zarząd miasta Krakowa rozmowy na temat ponownego objęcia Teatru Miejskiego zakończyły się niepowodzeniem. S. nie występował na scenie od czerwca 1914 do kwietnia 1916.
Rozwiódłszy się z Ireną Solską S. ożenił się 4 III 1916 w Kaliszu z Anną z Mrowińskich 1.v. Pieczyńską. W kwietniu i maju, a następnie w listopadzie 1916, występował gościnnie w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie. W marcu i kwietniu 1917 gościnnie grał w Teatrze Polskim w Łodzi. W maju i czerwcu t.r. ponownie gościł w Teatrze im. Słowackiego, przedstawiając m.in. dwie nowe role: Petrucchia w „Poskromieniu złośnicy” Shakespeare’a i tytułową w „Kajusie Cezarze Kaliguli” Rostworowskiego. W październiku 1917, po burzliwych trzymiesięcznych pertraktacjach, objął dyrekcję warszawskiego Teatru Polskiego. W tym okresie teatr ten przeżywał poważne kłopoty kadrowe i finansowe. Do współpracy w dziale literackim, muzycznym i reżyserskim zaprosił Leona Schillera, kierownikiem działu dekoracyjnego został Frycz. Na inaugurację swej dyrekcji S. przygotował „Sułkowskiego” S. Żeromskiego (8 XI). W czasie ośmiomiesięcznej dyrekcji dał osiemnaście premier, z których trzynaście sam wyreżyserował (m.in. „Skąpca”, „Wieczór trzech króli”, wieczór „Ku czci Wyspiańskiego”, „Judasza z Kariothu”, „Kajusa Cezara Kaligulę”). Powodem szybkiego rozstania z Teatrem Polskim był m.in. spór z akcjonariuszami. Na ostatnim przedstawieniu „Judasza” (30 VI 1918) żegnano ustępującego dyrektora owacją, a trzech młodzieńców z akademickiego czasopisma „Pro Arte et Studio” wygłosiło ze sceny przemówienia o «szczytnych i intensywnych dążeniach» Teatru Polskiego w przeciwieństwie do «miernoty repertuaru» i upadku kultury teatralnej w Teatrze Rozmaitości. Podczas gościnnych występów w czerwcu 1918 w Krakowie S. grał m.in. tytułowe postacie w „Judaszu z Kariothu”, „Kajusie Cezarze Kaliguli”, „Pawle I” i „Wielkim Fryderyku”. W l. 1919–21 występował gościnnie w Poznaniu (Teatr Wielki), Łodzi (Teatr Polski), Wilnie (Teatr Polski), Lublinie (Teatr Wielki). Obok wymienionych tu ról grał także w „Carze Samozwańcu” „Skąpcu”, „Weselu”, „Wieczorze trzech króli”. W r. 1922 współpracował z Teatrem «Maska» w Warszawie. Tutaj zagrał Króla w „Ogrodzie młodości” T. Rittnera. Od 1 IX 1922 do końca sezonu 1923/4 był dyrektorem warszawskiego Teatru Rozmaitości (w sezonie 1923/4 wspólnie z Juliuszem Osterwą), którego spektakle po pożarze sceny w r. 1919 odbywały się w Teatrze Letnim w Ogrodzie Saskim, a w sezonie 1923/4 również w Teatrze im. W. Bogusławskiego przy ul. Hipotecznej. Na początek swej dyrekcji przygotował z okazji 300-lecia urodzin Moliera jego „Małżeństwo z musu” (30 IX 1922), w którym zagrał Sganarela. Następnie przedstawił „Popas Króla Jegomości” Grzymały-Siedleckiego (28 XII 1922), występując w roli Podczaszego. Kolejne sztuki przygotowane przez S-ego były powrotami do znanych już wcześniej prezentacji (m.in. „Wieczór trzech króli”, „Skąpiec”, „Wielki Fryderyk”, „Zemsta”, „Warszawianka”).
Od sezonu 1924/5 wchodził S. do zespołu Teatru Narodowego. Grał i reżyserował w nim do września 1939 (w l. 1931–4 i 1936–8 był dyrektorem tego teatru). Na tej scenie przedstawił kilka nowych ról, m.in. prof. Kleniewicza w „Uciekła mi przepióreczka…” Żeromskiego (27 II 1925), tytułowe postaci w „Hetmanie Stanisławie Żółkiewskim” K. Brończyka (9 X 1925) i „Królu Stefanie Batorym” S. Szpotańskiego (22 III 1929), Arnolfa w „Szkole żon” Moliera (25 II 1927), Rzecznickiego w „Fantazym” Słowackiego (13 II 1929). W trakcie premiery sztuki Brończyka obchodził jubileusz 50-lecia pracy aktorskiej. Z tej okazji wydano pamiątkową publikację pt. „Ludwik Solski 1875–1925” (W. 1925). W Krakowie swoją rocznicę świętował 19 XI 1925, grając rolę tytułową w „Panu Jowialskim” Fredry. Dn. 18 X 1929 wystawił najnowszą sztukę Rostworowskiego – „Niespodzianka”. Kreowaną przez niego postać Ojca w tej chłopskiej tragedii krytyka uznała za jedno z największych arcydzieł polskiej sztuki aktorskiej. Na scenie Teatru Narodowego odbyły się również premiery dwóch dalszych części trylogii dramatycznej zapoczątkowanej „Niespodzianką” – „Przeprowadzki” (8 V 1931) i „U mety” (29 IX 1933). Trzon repertuaru aktorskiego stanowiły jednak powtórzenia, często w nowych opracowaniach. Z ról nowych S-ego warto wymienić Kapitana Shotovera w „Domu serc złamanych” Shawa (16 IV 1930), Tartuffe’a w „Świętoszku” Moliera (13 XII 1933), Millera w „Intrydze i miłości” Schillera (14 XII 1934), Pustelnika w „Balladynie” Słowackiego (28 I 1938). S. należał zarazem do najbardziej aktywnych reżyserów Teatru Narodowego. W l. dwudziestych i trzydziestych nie był już w stanie sprostać nowym wymaganiom. «Jego spektakle Fredry, Moliera, sztuk historycznych i komedii salonowych, acz fachowo i starannie przygotowane, nie ożywiały już widowni, miały raczej posmak zjawisk muzealnych» (Stanisław Marczak-Oborski). W marcu 1934 uchwałą Rady Miasta Krakowa otrzymał godność honorowego dyrektora Teatru im. Słowackiego. W r. 1935 obchodził w Warszawie swój kolejny jubileusz (60 lat na scenie, 80 lat życia); nie zdecydował się na grę w napisanej przez Rostworowskiego specjalnie z tej okazji komedii „Wesoły jubileusz”, lecz wystąpił w nowej realizacji „Judasza z Kariothu” (13 IV, reż. S-ego przy współudziale Schillera). Otrzymał wówczas komandorię Orderu Polonia Restituta i tytuł honorowego dyrektora Teatru Polskiego w Poznaniu.
Pracując w Teatrze Narodowym S. często wyjeżdżał na gościnne występy do: Bydgoszczy (1929, 1930, 1938), Gdańska (1929, 1930), Krakowa (1925, 1933, 1936), Lwowa (1924, 1926, 1928, 1934, 1935), Łodzi (1928, 1936/7, 1938, 1939), Poznania (1927, 1933–6), Torunia (1929, 1930), Wilna (1926, 1928) i wielu mniejszych miast (Borysław, Gniezno, Grudziądz, Inowrocław, Krzemieniec, Łuck, Płock, Przemyśl, Równe, Stanisławów, Włocławek, Tczew). W tym okresie grał również w filmach, m.in. w ekranizacji „Ziemi obiecanej” W. S. Reymonta (reż. Aleksander Hertz), w „Duszach w niewoli” (adaptacja noweli B. Prusa) w reż. Leona Trystana, w „Tajemnicy lekarza” (reż. Ryszard Ordyński). W r. 1938 nakręcony został film pt. „Geniusz sceny”, poświęcony jego aktorstwu. Reżyser Romuald Gantkowski pokazał S-ego we fragmentach z trzynastu ról (Chudogęba, Sędzia Dogberry, Harpagon, Judasz, Jowialski, Horsztyński, Fryderyk, Gospodarz, Mickiewicz, Łatka, Ojciec z „Niespodzianki”, Profesor Słupiński z „U mety” i Stary Wiarus). Po wakacjach 1938 przekazał S. dyrekcję Teatru Narodowego Aleksandrowi Zelwerowiczowi. W późniejszych latach mimo paru propozycji nie podjął się już kierowania teatrem. Jako aktor pożegnał Teatr Narodowy rolą Dyndalskiego w „Zemście” (13 XI 1938). Występ w roli cara Pawła w sztuce Mereżkowskiego w Teatrze Miejskim w Łodzi (14 I 1939) był ostatnim przed wybuchem wojny.
W czasie drugiej wojny światowej przebywał S. wraz z żoną w Warszawie. Dn. 26 IX 1939 uderzenie bomby zniszczyło kamienicę (Al. Jerozolimskie 31), w której mieszkali. Pożar strawił cały dobytek artysty, m.in. jego portrety, korespondencję, książki. Po powstaniu warszawskim w październiku 1944 Solscy zostali wywiezieni do obozu pruszkowskiego, a następnie trafili do Krakowa. Od r. 1945 mieszkali w kamienicy przy ul. św. Tomasza 26. S. powrócił na scenę 22 III 1945 (Teatr im. Słowackiego, Dyndalski w „Zemście”). Dn. 28 X 1945 teatr w Tarnowie przyjął nazwę Teatr im. L. Solskiego. Tegoż wieczoru S. wystąpił w Tarnowie w roli Dyndalskiego. Następnie zagrał na scenie Teatru im. Słowackiego Starca w „Rosjanach” K. Simonowa (22 VIII 1945) i Onufrego Ciaputkiewicza w „Grubych rybach” Bałuckiego (11 I 1946). W trakcie premiery sztuki Bałuckiego obchodził jubileusz 70-lecia pracy scenicznej. Z okazji jubileuszu ukazało się okolicznościowe wydawnictwo „Ludwik Solski 1875–1945” (Kr. 1946). W Teatrze im. Słowackiego wręczono artyście Order Polski Odrodzonej I kl., od władz m. Krakowa otrzymał berło, a od władz Warszawy honorowe obywatelstwo stolicy. Rolę Ciaputkiewicza przedstawiał podczas licznych występów gościnnych, m.in. w: Katowicach, Wrocławiu, Poznaniu, Łodzi, Warszawie. Dn. 14 II 1947 wystąpił w Teatrze im. Słowackiego w nowej roli – Szambelana Puttkamera w „Promienistych” K. Grzybowskiej, następnie powrócił do swych sławnych już ról Judasza, Starego Wiarusa, Łatki, Pana Jowialskiego. Często występował gościnnie, w okresie powojennym odwiedził ponad 40 miejscowości, do niektórych powracał parokrotnie. Mimo wieku grał niekiedy we dwóch spektaklach dziennie. Dn. 29 VII 1950 otrzymał Państwową Nagrodę Artystyczną I st. w dziale teatru za całokształt działalności artystycznej. Ostatnią nową rolą w jego repertuarze była postać Kościuszki w sztuce J. T. Dybowskiego pt. „Kościuszko w Berville” (Bielsko-Cieszyn, Teatr Polski, 24 II 1951). W tej roli na scenie Teatru im. Słowackiego obchodził 28 IV 1951 jubileusz 75-lecia pracy scenicznej. Otrzymał wówczas Order Sztandaru Pracy I kl. i honorowe obywatelstwo m. Krakowa. Zamknięciem biografii artystycznej S-ego były występy w roli Ciaputkiewicza w Teatrze im. Słowackiego i Dyndalskiego w warszawskim Teatrze Polskim. Dn. 20 III 1954 w Krakowie, a 5 VI w Warszawie odbyły się uroczyste przedstawienia dla uczczenia setnej rocznicy urodzin i 80-lecia pracy scenicznej. Był to ostatni, trzynasty, obchodzony na scenie jubileusz artysty. Jubileuszowy występ warszawski był zarazem ostatnim występem S-ego na scenie. Dn. 21 III t.r. otrzymał doktorat honoris causa UJ (promotor prof. Juliusz Kleiner), a 5 VI Order Budowniczego Polski Ludowej.
S. nigdy nie teoretyzował, nie wypowiadał się na temat istoty teatru, sztuki aktorskiej czy reżyserskiej. Aktorstwo i reżyserię traktował po części jako rzemiosło, w którym najważniejsze jest opanowanie do perfekcji warsztatu. Znał się doskonale na organizacji teatru jako przedsiębiorstwa, ze znajomością rzeczy mówił zarówno o problemach sztuki dekoracyjnej, krawiectwa teatralnego, jak i sprawach technicznych z zakresu światła i dźwięku. W przeciągu osiemdziesięciu lat pracy scenicznej zagrał blisko tysiąc ról (zidentyfikowano 793). Jako aktor miał warunki niekorzystne. «Instrument, którym się mógł posługiwać, jego własne ciało, jakże był wątły. Niewysoki chudzina o brzydkiej twarzy, małych oczach, niemal dyszkantowym głosie» (Jan Fryling). Sam we Wspomnieniach wyznał «Fizycznie byłem słabo rozwinięty, z płucami nie było najlepiej, a mimo to potrafiłem […] pokonywać najcięższe dla głosu zadania, grając codziennie, często nawet po dwa spektakle, w chłodzie, na wolnym powietrzu lub w ciasnych i dusznych salach». Wiele zawdzięczał ćwiczeniom «stawiania głosu» prowadzonym przez Anastazję Trapszową i lekcjom śpiewu operowego, które pobierał w r. 1882 w Warszawie u Witolda Aleksandrowicza. Wykształcony na tradycji dziewiętnastowiecznego aktorstwa dość szybko przestał grywać postaci ujęte w określone «typy» i «charaktery». Jego grę cechowało «precyzyjne wystudiowanie głosu, ruchów, gestu, charakteryzacji, kostiumu i rekwizytów» i «nacisk na indywidualny temperament postaci, żywość, tempo, gwałtowność i trwałość jej reakcji» (Jerzy Got). Był też mistrzem aktorskiej charakteryzacji, znakomicie grał zarówno Chudogębę, jak i Falstaffa. Przygotowanie się do spektaklu trwało jednak niekiedy ok. dwóch godzin. Korzystał zarówno z pożytków studiów materiałowych (zwiedzanie miejsc, w których rozgrywała się akcja sztuki, zakup mebli i rekwizytów pochodzących z epoki), jak i realistycznej obserwacji.
Przy niewielkiej kulturze literackiej S. miał jednak znakomite wyczucie odrębności stylistycznych poszczególnych epok i gatunków dramatycznych. «Bez najmniejszego wysiłku przedzierzgał się z jednego stylu w drugi […] z realizmu w symbolizm. […] Zmysłem aktorskim wchłania wszystkie nowe prądy idące do nas wówczas z Europy, wokalizuje je; w mig uczy się gadać nastrojowo i maeterlinckowsko, i ibsenowsko» (Boy). Jako aktor był niezwykle wszechstronny. Z równym powodzeniem grywał w repertuarze dramatycznym, jak i komediowym, w sztukach historycznych, jak i współczesnych. Przez długie lata grywał przede wszystkim postaci drugoplanowe, a nawet epizodyczne. Był już aktorem uznanym, kiedy począł kreować postaci pierwszoplanowe, nie rezygnując jednak nigdy z przyjemności odtwarzania epizodów, które częstokroć urastały do poziomu małych arcydzieł teatralnych. Od 1. dziesięciolecia XX w. stał się specjalistą w odtwarzaniu postaci władców. Wydobywał w tych rolach dostojeństwo, patos, tragizm, ale i całą skalę ludzkich wad i słabości. Z równym powodzeniem grał jednak także pokrzywdzonych i nieszczęśliwych.
Drugim obok aktorstwa powołaniem scenicznym S-ego była reżyseria. W swej pracy reżyserskiej unikał wypowiedzi interpretacyjnych. «Metoda jego nauki była prosta: grał każdemu jego rolę – i jak grał! Raz odegrawszy Szekspirowską Julię w scenie balkonowej – dostał od aktorów brawo» (Boy). W reżyserowanych przez siebie sztukach starannie opracowywał sceny zbiorowe, osiągając niekiedy rewelacyjne efekty (m.in. w słynnej scenie kłótni faryzeuszów z saduceuszami w „Judaszu z Kariothu”). Choć nigdy nie uczył w szkole czy studio teatralnym, wpłynął na rozwój wielu młodych adeptów sztuki aktorskiej. Jako reżyser w sposób twórczy potrafił współpracować z dramaturgami, m.in. z Rostworowskim i Nowaczyńskim. Przekonywał ich do zmian, skreśleń i poprawek mających na celu zwiększenie napięcia dramatycznego, a zarazem komunikatywności tekstu, pogłębienie psychologiczne postaci, ograniczenie partii liryczno-metafizycznych i spotęgowanie walorów środków ekspresji pozasłownej.
S. jako dyrektor teatru największe sukcesy artystyczne i finansowe osiągnął w czasie pierwszej sześcioletniej dyrekcji w Teatrze Miejskim w Krakowie (1905–11). Sam tu administrował, decydował o repertuarze, czytał i «określał» nowe dramaty, reżyserował, zajmował się dekoracjami, kostiumami, a zarazem grał główne i epizodyczne role w odbywających się przeważnie co tydzień premierach. Niewiarygodna energia i wytrzymałość pozwalały mu spędzać w teatrze od 14 do 18 godzin dziennie, grać dwie role w ciągu jednego dnia i do tego jeszcze czynnie uczestniczyć w nocnym życiu kawiarnianym. Wielokrotnie zarzucano mu apodyktyczność, chęć podporządkowania wszystkiego i wszystkich sobie, stawianie nazbyt wygórowanych wymagań. Do tego dochodziła zazdrość o poklask u publiczności, która – wg opinii wielu aktorów – wydawała się wprost maniakalna.
Swą witalność okazywał S. właściwie do końca życia. Wiosną 1926, mając już 71 lat, występował codziennie, grając sześć ról na scenach: Warszawy, Wilna, Lwowa, Stanisławowa, Borysławia i Przemyśla. Tego rodzaju «wyczyny artystyczne» kontynuował właściwie do końca życia, pociągi niekiedy zmieniając na motocykle, samochody i samoloty. U schyłku życia uparcie zabiegał o występy w teatrze, mimo starczego osłabienia sił fizycznych i umysłowych. Równocześnie jednak coraz bardziej rosła jego legenda jako artysty. Stał się żywym wcieleniem tradycji teatralnej. Zmarł 19 XII 1954 w Krakowie; do setnej rocznicy urodzin zabrakło mu miesiąca. Został pochowany w grobach zasłużonych na Skałce. Dn. 22 XII t.r. Min. Kultury i Sztuki nadało krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Aktorskiej patronat artysty (od r. 1955 Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. L. Solskiego).
S. ma w Krakowie ulicę swego imienia: od 1954 do 1990 była to przemianowana w Śródmieściu ul. św. Tomasza, obecnie zaś jedna z ulic na Osiedlu Żabiniec. Po śmierci S-ego wydano jego Wspomnienia 1855–1954, spisane przez Alfreda Woycickiego na podstawie rozmów z aktorem (Kr. 1955–6, Wyd. 2, Kr. 1961, przekład na język rosyjski, Moskwa 1961). S. jest bohaterem kilkunastu utworów literackich, m.in. komedii Rostworowskiego – „Wesoły jubileusz” (inny tytuł „Don Kiszot za kulisami”), wierszy J. Sztaudyngera, A. M. Swinarskiego, tekstów kabaretowych „Zielonego Balonika” (głównie Z. Noskowskiego i Boya-Żeleńskiego).
Z małżeństwa z Ireną Solską (zob. Grosserowa Karolina) miał S. córkę Annę Sosnowską (1905–1997), zaś małżeństwa z Michaliną Solską i Anną z Mrowińskich, 1.v. Pieczyńską, były bezdzietne.
Portrety S-ego m.in. przez Wyspiańskiego (Strażnik w „Skarbie”, Władysław Jagiełło w „Nawojce”, Stary Wiarus w „Warszawiance”, Chudogęba w „Wieczorze trzech króli”), W. Rossowskiego (Chudogęba w „Wieczorze trzech króli”, Wiarus w „Warszawiance”), Sichulskiego (Mickiewicz w „Legionie”, Łatka w „Dożywociu”, Kaiigula w „Kajusie Cezarze Kaliguli”, Fryderyk II w „Wielkim Fryderyku”), Józefa Mehoffera (Chudogęba w „Wieczorze trzech króli”), Leona Wyczółkowskiego (postać tytułowa w „Hetmanie Stanisławie Żółkiewskim” K. Brończyka), Zbigniewa Pronaszkę (olej, 1952, w Muz. Narod. w W.), rzeźba (popiersie) A. Karnego, 1944; Garlińska-Zembrzuska H., Ikonografia Ludwika Solskiego. Katalog portretów w rolach, „Pam. Teatr.” 1976 z. 3; taż, Ikonografia Ludwika Solskiego. Katalog portretów prywatnych, tamże 1977 z. 3; – Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1944/5 i n.; Stokowa M., Stanisław Wyspiański. Monografia bibliograficzna, w: Wyspiański S., Dzieła zebrane, Kr. 1967–8 XV vol. 1–4; Słown. Teatru Pol. (bibliogr., fot. podob.); – Ciesielski Z., Gdańskie występy Ludwika Solskiego, „Pam. Teatr.” 1961 z. 1; Dąbrowski S., Typy i maski fredrowskie, tamże 1958 z. 2; Doboszewska A., Kalendarz życia i twórczości 26 marca 1898 – grudzień 1907 Stanisława Wyspiańskiego, w: Wyspiański S., Dzieła zebrane, Kr. 1995 XVI vol. 3; Got J., Tradycje realistyczne w twórczości Ludwika Solskiego, „Pam. Teatr.” 1955 z. 1; Grzymała-Siedlecki A., Ludwik Solski 1875–1935, W. 1935 (fot.); tenże, Tadeusz Pawlikowski i jego krakowscy aktorzy, Kr. 1971; Kalemba-Kasprzak E., „Świętość, którą historia przeniosła” („Sułkowski” Żeromskiego w teatrach dwudziestolecia), w: Dramat i teatr dwudziestolecia międzywojennego, Red. J. Popiel, Wr. 1992; Krasiński E., Warszawskie sceny 1918–1939, W. 1976; Kuchtówna L., Irena Solska, W. 1980; taż, Ludwik Solski, „Scena” 1974 nr 12; Macierakowski J., Natanson W., Ludwik Solski, W. 1954 (fot.); Marczak-Oborski S., Teatr w Polsce 1918–1939. Wielkie ośrodki, W. 1984; Michalik J., Dzieje teatru w Krakowie w latach 1893–1915. Teatr Miejski, Kr. 1985 V cz. 1 vol. 1, 2; Okońska A., W obronie Solskiego, „Teatr” 1967 nr 16; Popiel J., Solski i Rostworowski (Dzieje artystycznej współpracy), w: Dramat i teatr modernistyczny, Red. J. Popiel, Wr. 1992; Poskuta-Włodek D., Co dzień powtarza się gra… Teatr im. J. Słowackiego w Krakowie 1893–1993, Kr. 1993; Rogacki H. I., „Sułkowski” i „Wielki Fryderyk” – dwie drogi do portretów z historii, w: Sztuka aktorska a dramat, Red. L. Kuchtówna, W. 1993; tenże, „Wypożyczona z Krakowa sztuka” – warszawska premiera „Cara Samozwańca” Nowaczyńskiego, w: Warszawa teatralna, Red. taż, W. 1990; Role Ludwika Solskiego. Zestawienia, Oprac. J. Got, Wr. 1955; Żeleński T. (Boy), Pół wieku pracy dla sceny polskiej, w: tenże, Pisma, W. 1964 XXI; – Fryling J., Pan Solski, w: tenże, Złote litery, srebrne litery…, Londyn 1974; German J., Od Zapolskiej do Solskiego. Pośród przyjaciół, W. 1958; Grubiński W., Ludwik Solski, w: tenże, O literaturze i literatach, Londyn 1948; Grzymała-Siedlecki A., Legenda Solskiego, w: tenże, Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim, Kr. 1962; Korespondencja Ludwika Solskiego z Karolem Hubertem Rostworowskim, Oprac. J. Popiel, w: Dramat i teatr modernistyczny, Red. tenże, Wr. 1992; Kreczmar J., Drugi notatnik reżysera, W. 1971; Kudliński T., Dawne i nowe przypadki „teatrała”, Kr. 1975; tenże, Młodości mej stolica, W. 1984; Listy Ireny Solskiej, Wybór i oprac. L. Kuchtówna, W. 1984; Makuszyński K., Aby coś po nich pozostało. Dole i niedole Ludwika Solskiego, w: tenże: Moje listy, W. 1923; Nowakowski Z., Solski! Solski!.., w: Lajkonik, Oprac. H. Markiewicz, Kr. 1975; Peiper T., Solski w teatrze Pawlikowskiego, „Tyg. Powsz.” 1954 nr 24–5; Schiller L., Do Ludwika Solskiego, „Pam. Teatr.” 1955 z. 1 (przedruk z „Wiad. Liter.” 1935 nr 16); Solska I., Pamiętnik, Wstęp i oprac. L. Kuchtówna, W. 1978; Waśkowski A., Znajomi z tamtych czasów, Kr. 1960; – „Pam. Teatr.” 1955 z. 1, 1961 z. 2 (Listy S-ego do K. S. Stanisławskiego), 1971 z. 3–4 (Listy S-ego do J. Kotarbińskiego), 1978 z. 1–2 (Listy S-ego do K. Bednarzewskiej, C. Jankowskiego), 1980 z. 1 (Listy S-ego do A. Mieszkowskiego, M. Bałuckiego), 1981 z. 3–4 (Listy S-ego do J. Lea, Rady M. Kr.), 1982 z. 1–4 (Listy S-ego do A. Szyfmana); „Teatr” 1954 nr 6, 11; – USC w L.: Akt ślubu S-ego nr 1–13/1881; Mater. dot. S-ego znajdują się ponadto w: Arch. Dokumentacji Mechanicznej; Arch. Polskiego Radia; B. Ossol.; IS PAN; Muz. Historycznym w Kr.; Muz. Teatralnym w W. i w Kr.; Muz. Tatrzańskim w Zakopanem; Katedrze Historii i Teorii Teatru UJ: (prace magisterskie o S-m, mszp.) oraz w Wytwórni Filmów Dokumentalnych w Ł.
Jacek Popiel